Në pjesën më të madhe të botës po shfaqet një stil i ri udhëheqësish për të mbushur boshllëkun e lënë nga izolacionizmi amerikan dhe pakënaqësia me demokracinë, thotë Roger Boyes

Jair Bolsonaro, i cili është në prag të bërjes president i ardhshëm i Brazilit, ka shprehur entuziazëm për ish-sundimtarët ushtarak të vendit

Nga: ANDRE COELHO / The Times/ GETTY IMAGES

Skuadra e rrëmbimit saudit që fluturoi në Stamboll për ta bere te heshte një kritik të politikës qeveritare ka vepruar me urdhra nga lart. Ende është e pavendosur nëse ishin duke ndjekur një urdhër të drejtpërdrejtë nga princi i kurorës, Muhammed bin Salman, ose nga dikush nga oborri i etur për t’i pëlqyer atij. Dhe e paqartë gjithashtu nëse Jamal Khashoggi duhej të vritej, të frikësohej ose të dërgohej në shtëpi. Çfarë është e qarte mendoj është kjo: normat ndërkombëtare te vendosura janë duke u copëtuar në një mënyrë që ne nuk i kemi parë që nga vitet 1930, koha e diktatorëve të mëdhenj, të vegjël dhe te përhershëm.

Tani është e mundur të zhdukesh në një vend të huaj dhe të përdorësh dhunën për të marrë hak ndaj një personi të vogël, për të vepruar pa u ndëshkuar dhe megjithatë pretendon respekt. Presidentët Xi, Putin dhe Erdogan bëjnë rregullat e tyre dhe mund të çojnë copat tona në ferr në një karrocë dore. Një duzinë udhëheqësish të tjerë autoritarë e admirojnë këtë gatishmëri për ta çuar në Perëndim. Ka për të gjithë ata diçka afashinante në lidhje me ushtrimin nudo të pushtetit në një kohë kur Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj turpërohen prej asaj.

Mohammed bin Salman, shkurt MBS, ju bashkua radhëve te autokratëve Anonime, klubi i njerëzve te fortë, kur ka përmbysur fasadën e konsensusit princëror dhe ka deklaruar haptazi qëllimin e tij për të përshpejtuar ndryshimet në Arabinë Saudite.

Pika e tij fillestare ishte racionale: mbretëria duhet të modernizohet, të zhvillojë një identitet të qartë kombëtar përtej naftës dhe të pohojë veten si lojtar kryesor rajonal. Kjo ka kërkuar, ka konkluduar, udhëheqjen energjike te një burri 33-vjeçar i cili mund të mbikëqyrte tranzicionin.

 

Presidenti Duterte i Filipineve ka qenë i intimiduar rreth përfshirjes se tij në vrasjet jashtëgjyqësore BULLIT MARQUEZ / AP PHOTO

Rezultati: rritja e shpejtë e pushtetit të pakontrolluar,eliminimi i dyshimit. Çfarë ndodh pra kur personaliteti dhe politika bashkohen në një? Kur të gjitha thirrjet për ndryshim që nuk mbajnë shenjën personale të princit të kurorës jane pare si akte subversioni? Kur kritikët jane pare si tradhtarë? Siç ka zbuluar Khashoggi i pafat, nuk ka vend për sfumatura në leksikun e burrave te fortë. Kundërshtarët e imagjinuar janë “zhdukur”, të paralajmeruar nga një trokitje në derë nga Gestapo ose NKVD e Stalinit, ose nga rrëmbimi i pacipe si në diktaturat e Amerikës Jugore të epokës së Pinochetit.

Eshte shqetësuese atëherë se rekrutimi i fundit në klubin e burrave te fortë, Jair Bolsonaro, është gati të bëhet president i Brazilit pas dy javëve. Nuk është kaq shumë se ai premton të dërgojë në burg fëmijët 16 vjec për të thyer bandat e rrugëve që po dëmtojnë të rinjtë urbane të Brazilit. As edhe se ai mendon se njerëzit do të ndihen më të sigurt nëse i relakson ligjet e armëve. Ai qëndroi në një platformë për të pastruar normat e tmerrshme të vrasjeve ne vend, dhe ai ishte i besueshëm për votuesit e raundit të parë sepse duket se vjen nga jashtë një rrjedhe politike që është e njollosur me korrupsion. Jo, mund të jesh i ashpër ndaj krimit pa qenë armik i demokracisë.

Ana e errët e Bolsonaros (emri i mesit: Messias) është entuziazmi i tij i dukshëm për rekordet qeverisëse të sundimtarëve ushtarakë të Brazilit midis 1964 dhe 1985. Ndoshta është duke u mbeshtetur ne kujtime të shkurtra ose injorancën historike të votuesve më të rinj kur shpreh admirimin publik për Carlos Brilhante Ustra, një kolonel që drejtoi një skuadër torture ushtarake në vitet 1970.

Kur zëvendëspresidenti i zgjedhur i Bolsonaros, një ish-gjeneral, tha se ushtria mund të jetë e nevojshme për të pastruar korrupsionin, është e lehtë të shihet se ku mund të shkojë Brazili: drejt llojit të sundimit që ka fituar udhëheqësi i Filipineve Rodrigo Duterte, krahasime me karakterin e Clint Eastwood, Dirty Harry. Duterte është frymëzuar qartësisht nga renegatet e vetmuar dhe te zemeruar ne filmat policore që ishin kaq popullore në vitet 1970. Ata ishin përgjigjja e Hollivudit ndaj përmbysjeve të viteve ’60 dhe ndaj frustrimit te ndjerë nga ata anëtarë të shumicës së heshtur në Amerikë dhe më gjerë, të cilët ishin ngushëlluar duke shikuar Charles Bronson të largonte burokratët e dobët dhe të rivendoste rendin në rrugë. Duterte ka vëzhguesit e tij ne gjuajtje te tregtarëtve te drogës,eshte i druajtur me vetedije per sa i perket përfshirjes se tij në vrasjet jashtëgjyqësore.

Këta janë politikanët që imitojnë funksionin e burrit te fortë, duke u paraqitur si mbrojtës të njerëzve kundër padrejtësisë. Ata po mbeshteten pjesërisht në institucionet e sigurise që qëndrojnë besnikë, por gjithashtu në një ndryshim demografik që u jep atyre votues gjithnjë e më të rinj, të cilët janë të gatshëm të provojnë zgjidhje të thjeshta për të manifestuar probleme. Yascha Mounk, i cili ka shkruar gjerësisht për demokracinë liberale, thotë se të rinjtë nuk kanë eksperimentuar direkt anet e dobëta të alternativave te demokracisë. “Ata shikojnë realitetin e tanishëm dhe gjejnë gjëra për të cilat kanë arsye te indinjohen, si stanjacioni i standardeve të jetesës dhe gjëra të tjera. Dhe kështu ata thonë, ‘Pse të mos provoj diçka të re? Sa keq mund të shkojne gjërat? ‘”

Mali Rushmore i autokratëve? Trump, Putin, Duterte dhe Erdogan mund të jenë njerëzit që do të riformojnë botën  ALAMY

Rreziku që votuesit e pavullnetshëm tu japin burrave te forte një shans pushteti është që udhëheqësit të gjejnë mënyra për të radikalizuar politikën për të zgjatur qëndrimin e tyre në detyrë. Ata bëhen shumë krijues në zbulimin e armiqve të rinj dhe në rritjen e rolit të tyre si të domosdoshëm në mbajtjen e njerëzve të sigurt. Në vitin 1972, më pak se një vit përpara se të skadonte mandati i dytë presidencial i Ferdinand Marcos,atentate misterioze tronditën Manilen. Presidenti i Filipineve i fajësoi si terroristë komunistë dhe shpalli ligjin ushtarak. Në televizion u tha shtetasve të tij se “një formë demokratike e qeverisjes nuk është një formë e qeverisjes se pafuqishme”. Kushtetuta, tha ai me një grimë cinizem të dyfishtë, i ka dhene atij të drejtën për ta mbrojtur atë me çdo mjet.Keshtu e pezulloi atë dhe mbeti në pushtet për 14 vitet e ardhshme.

Kjo nuk ishte vetëm një grazhd i shkëlqyeshëm nga Machiavelli; ajo ka qenë pjesë e repertorit praktik të burravetefortë që prej së fundmi Hitlerit, i cili përdori zjarrin e Reichstagut për të treguar dhëmbët dhe te nxitoje drejt një diktature naziste. Udhëheqësit e burrave te fortë janë koreografe te kërcënimeve,qe sjellin kercenime të reja në skenë sa herë që shohin publikun qe I kundershton . Një libër i shkruar nga Alexander Litvinenko dhe Yuri Felshtinsky, Blowing up Russia (Duke hedhur në erë Rusinë), pohon se shpërthimet vdekjeprurëse u nisën në një bllok apartamentesh ruse dhe fajësuan çeçenët për të ndihmuar ngritjen e Vladimir Putinit në pushtet si drejtues i një lufte të dytë çeçene. Në vitin 2006, katër vjet pasi libri u shfaq, Litvinenko u helmua me polonium nga agjentë të fshehtë rusë.

Udhëheqësit  burra te fortë nuk dalin nga një vakum. Përkundrazi, ata prezantohen si përgjigje, sado jo perfekte, të tri pyetjve ekzistenciale:kujt ti besojmë në frikën tonë më intime? Kush mund ta rikthejë besimin tonë kombëtar në kohë të pasigurta? Kush do të na japë lejen për të nderprere mendimet e trazuara për të ardhmen? Këto janë nevoja emocionale shpesh të lindura nga një reagim i vonuar nga trauma.

Në rastin e Putinit ishte tragjedia kombëtare e Rusisë që rezultoi nga kolapsi i Bashkimit Sovjetik, ndjenja se vendi po shitej te të huajt dhe kriminelët, se vendi i tyre po hiqej menjane dhe të rinjtë do të korruptoheshin nga Perendimi. Ofrimi i tij është një përzierje kurioze e kundër-iluminizmit, ortodoksisë ruse dhe modernizimit selektiv të mbledhur së bashku nga një klikë vetë-pasuruese e sekuritokratëve dhe e një media gjeresishtsisht sykophantike. A është ky rregull i burrittefortë, apo është vërtet vetem një formë e zgjatur e terapisë së dhimbjes per humbjen e statusit të pushtetit të madh?

Pasojat e një shpërthimi në një bllok banesash në Moskë në vitin 1999. Kritikët e Vladimir Putinit – njëri prej tyre që u vra në Britani nga agjentët rusë – e akuzoi atë për përfshirje.

Në Kinë, Xi Jinping eshte rritur për shkak sepse ka artikuluar frikën që kishte ndjekur regjimin që nga revolucionet e Europës Lindore në 1989 dhe përballjen në sheshin Tienanmen,që vendi mund të pesonte fatin e Bashkimit Sovjetik: partia komuniste e copëzuar, autoriteti qendror i shkëputur. “Nuk e di pse janë kaq të shqetësuar për një atrofi të stilit sovjetik”, thotë observatori i Kinës, David Shambaugh, duke iu referuar dallimeve të dukshme midis ekonomisë sovjetike ne lufte gjatë viteve 1980 dhe dinamikës së Kinës së sotme. Por, thekson ai, Xi vazhdon të kaleroje një parti leniniste. “Të gjitha keto parti arrijnë pikën ku ka kërkesa të mbytyra nga qytetarët për liri më të mëdha dhe përmirësimin e cilësisë së jetës bërë nga një burokraci leniniste gjithnjë e më e ngurtë dhe sklerotike që njeh vetëm një gjë: kontrollin”.

Xi pra mat kredencialet e tij të burritteforte në baze te dy kritereve. Së pari, nuk mund të ketë sfida publike për autoritetin e tij. Censuruesit heqin referime ose fragmente nga librat dhe filmat Winnie-The-Pooh,nga frika se ecja e ngadalte e Xi-së eshte krahasuar me ariun që do mjaltë. Për aq sa duken gjërat Xi mund të jetë udhëheqës për dhjetë vjet, ndoshta për jetë. Kjo dekadë është korniza kohore e iniciativave te Rripit dhe Rrugës, për transformimin historik të Kinës, për tejkalimin e Shteteve të Bashkuara. Opozita pra duhet te mohohet, fituesit e çmimit Nobel mbahen te mbyllur dhe çdo gjë që lidhet me ankesat e klasës së mesme me trazirat e fabrikës, si lëvizjet e protestave kundër ndotjes,mbulohen. Ata që bejne faull me Xi zhduken nga puna e tyre – të tilla si kinezi kreu i Interpolit i cili sapo është “zhdukur” – dhe poshtëruar.

Por, arritja e Xi-së si një burre i fortë do të konfirmohet vetëm nëse ai mund të ndërtojë një trup normash dhe vlerash alternative që barazohen me lëvizjen e shenjtë të demokracisë jolibere. Viktor Orban, kryeministri hungarez, i cili e shpiku frazën si një akt sfidues ndaj konsensusit global – fetishizmi supernacionalist i Davosit, ndarja e sovranitetit të Brukselit – eshte studiuar me shumë kujdes nga Pekini. Xi, Putin dhe Rexhep Tajip Erdogan, presidenti turk, ndajnë përçmimin e Orbanit për një “shoqëri të hapur” që përfundon duke marrë ne considerate interesat kombëtare.

Për ata e gjithë hapësira morale e hapur me tërheqjen e SHBA-se në vitet e Obamës dhe fillimi i presidencës së Donald Trump paraqet një mundësi të jashtëzakonshme. Rusia dhe Turqia, të dyja të margjinalizuara nga historia, në një fazë të caktuar mund të formojnë një bosht politik ose te mbrojtjes bazuar në refuzimin e vlerave evropiane dhe përqafimin e Euroazisë. Erdogan ndihet mjaft  i sigurt tani për të lënë menjane anëtarësimin e tij në NATO dhe të merret me Rusinë dhe Iranin për të ardhmen e Sirisë. Kina, superfuqia në pritje, po ben xhiron përreth botës duke detyruar vendet të bëjnë një zgjedhje: Kinen apo Ameriken. Anijet e Duterte tani zhvillojnë ushtrime të përbashkëta me Kinën; Bolsonaro do të mbështese, si shumica e Amerikës Latine, në drejtim të Xi-se, në vend të Trump.

 

Veritas.com.al/