Paris, CNN/
Ishte një pyetje e famshme e bërë nga udhëheqësi i Francës në kohën e luftës dhe ish-Presidenti Charles de Gaulle. “Si mund të qeverisë dikush një vend me 246 lloje djathi?” Më shumë se 60 vjet më vonë, përgjigjja duket se është askush.

Me një qeveri tjetër në prag të rrënimit, Franca, me sa duket, është bërë e paqeverisshme. Të hënën, Francois Bayrou, më pak se një vit në detyrën e tij, duket se do të bëhet kryeministri i katërt që do të largohet në vetëm 20 muaj. Fati i tij tani mbështetet në një votëbesim në parlament që, nëse humbet, do të konsolidojë një rekord nën Republikën e Pestë dhe do ta lërë presidentin e vendit Emmanuel Macron më të dobët se kurrë.

Bayrou e thirri votimin në një përpjekje për të çuar përpara një plan kursimi jopopullor prej 44 miliardë eurosh që përfshin heqjen e dy festave zyrtare dhe ngrirjen e shpenzimeve. Ai thotë se është çështje “mbijetese kombëtare”, duke paralajmëruar se Franca duhet të kontrollojë borxhin e saj në rritje, pasi “për 20 vjet, çdo orë e çdo dite dhe çdo nate ka parë borxhin të rritet me 12 milionë euro shtesë”.

Këto mund të jenë fjalë alarmuese të hartuara për të nxitur klasat politike të përçara të vendit në veprime urgjente, edhe pse reforma e buxhetit ishte pikërisht ajo që i mori kokën paraardhësit të tij, Michel Barnier. Kryenegociatori i Bashkimit Evropian, i cili e mbajti bllokun të bashkuar pas votimit të torturuar të Britanisë për t’u larguar nga Bashkimi Evropian në vitin 2016, zgjati vetëm tre muaj si Kryeministër, duke dështuar të ngjitej në atë mal shumë më të pjerrët të bindjes së francezëve për të pranuar shkurtime të gjera të shpenzimeve.

Me Francën që po zhytet më thellë në paqëndrueshmëri politike, kostot e saj të huamarrjes po rriten. Rendimentet e obligacioneve dhjetëvjeçare janë rritur mbi ato të Spanjës, Portugalisë dhe Greqisë – vende që dikur ishin në zemër të krizës së borxhit të Eurozonës – dhe tani po i afrohen atyre të Italisë. Një ekonomi nën presion në rritje dhe në kundërshtim me imazhin e një njeriu të fortë evropian që

Macron ka kërkuar të projektojë.
E megjithatë, paqëndrueshmëria aktuale mund të gjurmohet deri në vendimin dramatik të Macron për të thirrur zgjedhje të parakohshme vitin e kaluar. I acaruar nga rezultatet e jashtëzakonshme të Tubimit Kombëtar të ekstremit të djathtë në zgjedhjet evropiane të majit 2024, presidenti francez detyroi një votim parlamentar në të cilin partia e tij humbi vende ndaj të djathtës ekstreme dhe të majtës ekstreme, duke e lënë Francën me një Kuvend të ndarë.

Por nuk duhej të ishte kështu. Republika e Pestë, e themeluar nga Presidenti de Gaulle në vitin 1958, ishte projektuar për t’i dhënë fund paqëndrueshmërisë kronike që kishte pllakosur republikat e Treta dhe të Katërta të Francës në fillim të shekullit të 20-të. Kushtetuta e re i dha pushtete të gjera ekzekutivit dhe krijoi një sistem mazhoritar për të shmangur qeveritë jetëshkurtra. Si rezultat, për dekada të tëra, dy parti kryesore, të majta dhe të djathta, alternuan në pushtet.

(Kryeministri i Francës, Francois Bayrou, flet gjatë një konference për shtyp në Paris, më 25 gusht.)

Macron e prishi atë rend në vitin 2017, duke u bërë presidenti i parë i zgjedhur pa mbështetjen e asnjërës prej partive kryesore politike të konsoliduara. I rizgjedhur në vitin 2022, ai shpejt humbi shumicën parlamentare ndërsa votuesit u dyndën në ekstreme. Pasuan dy vjet sundimi të brishtë, me Macronin e detyruar vazhdimisht të përdorte nenin 49.3 të kushtetutës – duke shtyrë legjislacionin pa votim, duke rritur pakënaqësinë e ligjvënësve të opozitës dhe pjesës më të madhe të publikut francez.

Në zgjedhjet e parakohshme të vitit 2024, e majta fitoi shumicën e vendeve në raundin e dytë, por prapë nuk arriti shumicën pasi e djathta ekstreme dominoi të parin. Por shpresat e tyre për të formuar një qeveri minoritare u shembën kur Macron refuzoi të pranonte zgjedhjen e tyre për kryeministrin. Ndryshe nga Gjermania apo Italia, Franca nuk ka traditë të ndërtimit të koalicioneve, politika e saj është formësuar për më shumë se 60 vjet nga një sistem i dominuar nga presidenca.

Çfarë vjen më pas?

Nëse Bayrou bie, presioni mbi Macronin për të dhënë dorëheqjen do të intensifikohet, megjithëse ai është zotuar të shërbejë deri në fund të mandatit të tij. Marine Le Pen, e cila është e ekstremit të djathtë, po kërkon që ai të shpërndajë parlamentin, por zgjedhjet e reja pothuajse me siguri do ta forconin partinë e saj dhe do ta copëtonin më tej parlamentin. Një rrugë tjetër do të ishte që Macron të emëronte një qeveri të përkohshme, ndërsa shqyrtonte një pasardhës me Ministrin e Forcave të Armatosura Sébastien Lecornu dhe Ministrin e Drejtësisë Gérald Darmanin midis kandidatëve kryesorë për atë që ka të ngjarë të jetë një kupë e helmuar.

Problemi është se pas tre kryeministrave të qendrës së dështuar, partitë e opozitës nuk janë në humor t’i japin një shans një tjetri. Si e djathta ekstreme ashtu edhe e majta ekstreme kanë sinjalizuar se do të kërkojnë menjëherë një votë mosbesimi. Një tjetër mundësi do të ishte të emërohej një kryeministër nga një familje tjetër politike, por një zgjedhje në të djathtë do të bllokohej nga e majta dhe anasjelltas.

Klima politike është e zymtë. Në rast të zgjedhjeve të tjera të parakohshme parlamentare, një sondazh i kohëve të fundit i Elabe sugjeron se Tubimi Kombëtar do të dalë në krye, me të majtën që do të renditet e dyta dhe qendrën një të tretë larg.

Shumë tani supozojnë se e djathta ekstreme përfundimisht do të marrë pushtetin – nëse jo tani, atëherë në zgjedhjet e ardhshme presidenciale në vitin 2027, por me pak pritje se kjo do të zgjidhë gjendjen e keqe. Besimi publik në klasën politike është shembur dhe zemërimi pritet të derdhet në rrugë më 10 shtator me protesta mbarëkombëtare nën flamurin Bloquons tout (“bllokoni gjithçka”).
E gjithë kjo vjen në momentin më të keq të mundshëm, me luftëra që po shpërthejnë në Ukrainë dhe Lindjen e Mesme. Jostabiliteti në Paris është një dhuratë si për Presidentin rus Vladimir Putin ashtu edhe për homologun amerikan Donald Trump, të cilët ndajnë një kënaqësi të përbashkët në talljen e dobësive të Evropës.

Dominique Moïsi, një analist i lartë në Institutin Montaigne me qendër në Paris, thotë se nuk kujton një moment të një bllokimi kaq të thellë në Republikën e Pestë.

(Presidenti francez Charles de Gaulle viziton Bretanjën në vitin 1969.)

“De Gaulle i mbijetoi përpjekjeve për vrasje, pati luftën algjeriane, në maj të vitit 1968 slogani ishte ‘la France s’ennuie’ (Franca është e mërzitur). Por sot Franca është e frustruar, e tërbuar, plot urrejtje ndaj elitës”, i tha ai CNN-së.

“Tingëllon sikur një ndryshim regjimi është i pashmangshëm, por nuk mund ta shoh se si do të ndodhë dhe kush do ta bënte punën. Jemi në një fazë tranzicioni midis një sistemi që nuk funksionon më dhe një sistemi që askush nuk mund ta imagjinojë.”

De Gaulle ishte presidenti, i cili pavarësisht murmuritjeve të tij për djathin, solli një periudhë stabiliteti relativ në vitin 1958 në Francë me fillimin e Republikës së Pestë. Pyetja tani është nëse Macron do të jetë presidenti që i dha fund asaj.