“Nuk është ide e re, por rilindje kur ka kohë krizash dhe shpresojmë mos të kemi kriza të tjera”.

Kështu është shprehur Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama në një deklaratë për gazetarët përpara nisjes së takimit të parë të Komunitetit Politik Evropian, një nismë e propozuar nga presidenti francez, Emmanuel Macron dhe e mbështetur gjerësisht në kontinent.

Sipas tij, Shqipëria është pjesë e rajonit, Ballkanit Perëndimor “dhe për ne është e rëndësishme që BE të mos ketë një mur, por të jemi gjithë së bashku”.

Takimi i parë do të shohë pjesëmarrëse 44 vende nga Evropa.

Teksa, në fjalët hapëse, reflektimin e tij do ta mbajë edhe kryeministri shqiptar, Edi Rama, i cili përfaqëson rajonin e Ballkanit Perëndimor në Takim.

Çfarë dihet dhe nuk dihet për Komunitetin Politik Evropian?

Ky takim i parë vjen vetëm pesë muaj pasi komuniteti u ngrit fillimisht nga presidenti francez, Emmanuel Macron, si një përgjigje ndaj luftës së Rusisë në Ukrainë dhe rishikimit të plotë gjeopolitik që ajo shkaktoi në kryeqytetet evropiane.

Formati i ri kishte për qëllim gjithashtu të “qetësonte pendët e ngritura” të vendeve lindore kandidate për në Bashkimin Evropian.

Kjo pasi ato ishin të tronditura nga aplikimet e shpejta të Ukrainës, Moldavisë dhe Gjeorgjisë për anëtarësim në union.

Drejtori i kërkimit në Qendrën për Studime të Politikave Evropiane (CEPS), Steven Blockamns, deklaroi se shpejtësia me të cilën u organizua ky takim sugjeron se ka “çështje këtu që i tejkalojnë mosmarrëveshjet dypalëshe dhe që kanë të bëjnë me të ardhmen e sigurisë evropiane”.

Qëllimi do të ishte t’u jepej vendeve aspirante një ndjenjë e përkatësisë në bllokun evropian përpara pranimit të tyre zyrtar.

Një forum i ri për të diskutuar të ardhmen e kontinentit

Shumica e komenteve të shkruara që nga njoftimi i Macron-it për Ditën e Evropës ka qenë mjaft pozitive në lidhje me propozimin.

Pandemia COVID-19 dhe luftërat e Rusisë në Ukrainë, ndikuan në “varësitë e BE-së” për ndikimin e aktorëve të huaj si Rusia dhe Kina në oborrin e saj.

“Prandaj, ky institucion i ri do të ishte një shtesë e mirëpritur për organizatat ndërkombëtare dhe konferencat e tjera ndërqeveritare që ekzistojnë”, tha Blockmans.

Shumica e vendeve evropiane tashmë i përkasin një ose disa organizatave duke përfshirë BE-në, aleancën ushtarake të NATO-s, Këshillin e Evropës, i cili synon të mbështesë të drejtat e njeriut dhe sundimin e ligjit në vendet e tij anëtare, dhe Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) mandati i së cilës përfshin çështje të tilla si kontrolli i armëve, liria e shtypit dhe zgjedhjet e lira dhe të ndershme.

Por, këto dy të fundit kanë qenë joefektive në qeverisjen në Rusi.

Moska u largua nga Këshilli i Evropës disa orë përpara një votimi për dëbimin e saj, ndërsa OSBE-ja, vendimet e së cilës merren në bazë unanimitet, “është rrëmbyer në dy vitet e fundit nga Rusia dhe aleati i saj Bjellorusia, në adresimin e çështjeve të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të zgjidhjen e konfliktit”.

Kjo sipas një analize nga Blockmans.

Komuniteti Politik Evropian ose EPC, siç u parashikua nga Macron dhe Presidenti i Këshillit Evropian Charles Michel në fjalimet e fundit, në vend të kësaj do të ofronte hapësirë për diskutime politike dhe strategjike për të ardhmen e kontinentit.

“Ai me të vërtetë ka potencialin për të ndërtuar një forum të ri për shkëmbimin strategjik dhe politikëbërjen në një shkallë pan-kontinentale, gjë që është shumë ajo që kërkon situata gjeopolitike për momentin”, tha Daniela Schwarzer, drejtore ekzekutive për Evropën dhe Euroazinë në Open Society Foundations.

“Ne e dimë se Evropa nuk ka investuar mjaftueshëm në lagjen e saj për një kohë të gjatë”, vazhdoi ajo duke shtuar se “nëse ky Komunitet Politik Evropian bëhet një forum dhe një vend për politikëbërje, kjo do të krijojë më shumë stabilitet në fqinjësinë e BE-së”.

Ajo që ne dimë

Megjithatë, pak dritë është hedhur që nga fjalimi i Macron-it më 9 maj mbi formën dhe shtrirjen që komuniteti politik do të ketë përpara.

Një nga gjërat e pakta që është publikuar është lista e të ftuarve të pjesëmarrësve me 44 emra.

Të 27 vendet e BE-s – çuditërisht – janë ftuar, si dhe vende të treta aktualisht në faza të ndryshme të anëtarësimit në BE – Shqipëria, Moldavia, Republika e Maqedonisë së Veriut, Mali i Zi, Serbia, Turqia dhe Ukraina – ose që kanë aspirata për t’u bashkuar me bllokun: Gjeorgjia dhe Kosova.

Së fundi, ishin të ftuar edhe presidentët e Këshillit Evropian dhe Komisionit Evropian.

Këshilli Evropian, i cili bashkëorganizoi këtë takim të parë me Republikën Çeke, tha në letrën e ftesës se ky takim synon të sigurojë një platformë për “koordinim politik” duke i vendosur liderët “në baza të barabarta”.

Kjo, me qëllim që të nxisë bashkëpunimin në fushat me interesa të përbashkëta dhe në këtë mënyrë të forcojë “sigurinë, stabilitetin dhe prosperitetin e Evropës në tërësi”.

Udhëheqësit do të fillojnë duke u takuar në një seancë plenare në orët e para të pasdites përpara se të ndahen për diskutime në tryezë të rrumbullakët që do të mbulojnë tema duke përfshirë paqen dhe sigurinë, energjinë dhe klimën, situatën ekonomike, migrimin dhe lëvizshmërinë.

Më pas ata do të kenë mundësinë të mbajnë takime dypalëshe përpara se të mblidhen për një seancë plenare përmbyllëse të mbajtur gjatë darkës.

Vështirësitë e para në organizim

Frika nga “incidentet diplomatike” të mundshme është e prekshme, sepse fqinjët që kanë marrëdhënie shumë të këqija me njëri-tjetrin do të takohen në Kalanë e Pragës.

Politikisht, kemi të bëjmë me një lloj fushe të minuar. Aq sa ata që u morën me protokollin u gjendën përballë një enigmë të vërtetë për t’i caktuar një vend në tryezë secilit prej drejtuesve.

Opsioni më i thjeshtë, ai i rendit alfabetik, u përplas menjëherë me një pengesë të pakapërcyeshme pikërisht nga shkronja “A”.

E pamundur të vendosen liderët e Armenisë dhe Azerbajxhanit, dy vende mes të cilave ka pasur një rifillim të armiqësive në javët e fundit për shkak të mosmarrëveshjes mbi rajonin e Nagorno-Karabah, por që në Pragë do të kërkojnë ende një pikë nisjeje. ndërmjetësimi nga Macron dhe Michel.

Duhet mbajtur një distancë edhe mes kryeministrit grek Kyriakos Mitsotakis dhe presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan, i cili padyshim nuk do të mund të ulet as pranë kolegut të tij qipriot.

Tensioni i lartë edhe në vendet e Ballkanit, ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, e cila është në listën e gjuhës zyrtare të gjuhës angleze, por është shënuar me asterix pasi edhe brenda Bashkimit Evropian ende nuk e njohin 5 vende.

Pastaj janë tensionet midis Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë, për të mos përmendur çështjet ende të pazgjidhura midis Mbretërisë së Bashkuar dhe Irlandës.

Kryemministrja britanike Liz Truss do të jetë në Pragë dhe dëshiron të organizojë samitin e radhës të kësaj “platforme” në Londër. Ajo do të preferonte ta quante jo Komunitet, por “Forumi Politik Evropian”.

“Mbyllja e samitit pa incidente gjatë rrugës”, thotë një diplomat “do të ishte një sukses”.

Një zyrtar i lartë i BE-së saktësoi se “formati i komunitetit politik europian nuk është ai i samiteve mes BE-së dhe vendeve partnere.

Do të jetë një tryezë absolutisht ndërqeveritare, ku të gjitha vendet do të marrin pjesë në baza të barabarta dhe në të njëjtin nivel”.

Në fakt ekziston një rrezik për t’u shmangur: ai që anëtarët e Komunitetit jo-BE të konsiderohen si anëtarë të “klasit të dytë”.

Është një frikë që rri pezull sidomos mes shteteve të Ballkanit Perëndimor, të cilët kanë frikë se projekti është në fakt një mënyrë për t’u dhënë atyre një alternativë ndaj procesit të anëtarësimit.

Por “Nuk është ky qëllimi – siguron një burim i BE-së

Ajo që ne nuk dimë

Pothuajse gjithçka tjetër është për debat.

Këshilli Evropian ka thënë tashmë, për shembull, se nuk do të ketë një deklaratë të përbashkët të lëshuar në fund të takimit për të përshkruar nëse udhëheqësit arrijnë një konsensus mbi temat e diskutuara ose për të ardhmen e vetë organizatës.

“Rezultati më i mirë i takimit të parë do të ishte, mendoj, të bien dakord për një lloj termi minimal të referencës, me kusht që të takohen përsëri, sepse ekziston një nevojë reale për të ripërcaktuar marrëdhëniet e BE-së me fqinjët e saj në një mënyrë të re”, tha Schwarzer.

Si do të strukturohet?

Rreziku është se ky takim mund të jetë pa një strukturë të duhur, si p.sh. një sekretariat që do të kryente punën administrative dhe do të organizonte takimet pasuese.

Këshilli i BE-së është i mendimit se drejtuesit e EPC-së duhet të takohen dy herë në vit.

Skenari i kompromisit do të ishte që ai të modelohet në bazë të G20-ës me samite të organizuara me rotacion nga secili vend pjesëmarrës, ku pritësi do të alternohet midis një shteti anëtar të BE-së dhe një vendi të tretë.

Si do të merren vendimet?

Ekziston gjithashtu një çështje e buxhetit dhe nëse duhet të ketë apo jo një vazo të përbashkët parash për të paguar për projektet e ndryshme që mund të ndërmerren ose nëse vendet thjesht duhet të vendosin në varësi të interesave të tyre.

Dhe kjo çon në mënyrën se si merren vendimet: A duhet të merren si një grup prej më shumë se 40 vetash apo duhet të lejohen të ashtuquajturat “koalicione të vullnetarëve” të vazhdojnë me projektet e tyre?

Shumë do të varet gjithashtu nga lloji i votimit që kërkohet për marrjen e vendimeve: unanimiteti ose shumica e cilësuar.

Kjo është aktualisht subjekt i shumë kërkimeve në BE, ku vendimet për politikën e jashtme, duke përfshirë sanksionet, si dhe për mbrojtjen, anëtarësimin dhe buxhetin kërkojnë mbështetjen e secilit shtet anëtar.

Kritikët e votimit të unanimitetit thonë se kjo e ka bërë bllokun të ngadalshëm për t’u përshtatur dhe për t’iu përgjigjur krizave dhe disa liderë kanë bërë thirrje tani për një rishikim të traktateve për të hequr këtë rregull.

“Unë mendoj se nuk duhet të ketë ambicie për të organizuar gjithçka në grupe me mbi 40 vende”, tha Schwarzer.

Kriteret për përfshirje?

Por edhe cilat vende duhet të përfshihen dhe mbi çfarë baze është e paqartë.

Vendet kandidate për në BE, për shembull, pritet të mbështesin një linjë të ngjashme në politikën e jashtme, veçanërisht kur bëhet fjalë për sanksionet.

Megjithatë, Serbia, e cila ka negociuar anëtarësimin në BE që nga viti 2014, deri më tani ka refuzuar të vendosë ndonjë sanksion ndaj Moskës për pushtimin e saj në shkallë të plotë të Ukrainës.

Për Schwarzer “një kusht për vlerat themelore të mishëruara në traktatet e BE-së, Kartën e të Drejtave të Njeriut, të Këshillit të Evropës, dhe pjesëmarrja në politikën e sanksioneve ndaj Rusisë duhet të jetë një parakusht”.

Ndërkohë, Blockmans argumentoi se lista e pjesëmarrësve të ftuar tregon se “referencat fillestare të Macron-it për të bashkuar kombet demokratike të Evropës rreth tryezës gjithashtu kanë mbetur prapa, përndryshe, nuk do të shiheshin liderët e Azerbajxhanit, potencialisht edhe të Turqisë, rreth tryezës” dhe se fokusi i EPC-së po kalon nga një aleancë demokratike në një aleancë gjeopolitike.

“Dhe, sigurisht, gjeopolitika nuk përcaktohet domosdoshmërisht në përputhje me liritë themelore dhe demokracinë, por në termat e fuqisë dhe aftësisë për të ushtruar pushtetin”.

Këto janë kohë të trazuara dhe liderët e BE-së duhet të bëjnë çmos për të dërguar një sinjal pozitiv në samitin e Pragës.

Por pa më shumë përpjekje për të injektuar besueshmëri dhe energji në procesin e zgjerimit, Komuniteti Politik Evropian nuk do të jetë më shumë se një fllad për të mbuluar betejat gjeopolitike të BE-së.