Nga: LORENZO VILA

“Pandashmëria e sigurisë” hyn me prepotencë në debatin mes Rusisë dhe Perëndimit. Për këtë foli Sergei Lavrov, duke komentuar mungesën e përgjigjeve nga NATO dhe SHBA për këtë pikë. Në një letër drejtuar ministrave të jashtëm të vendeve të NATO-s, kreu i diplomacisë ruse pyeti se si e interpreton Aleanca Atlantike konceptin. Dhe për këtë foli edhe i njëjti bllok perëndimor, i cili, siç zbulohet nga gazeta El Pais, iu përgjigj kërkesave ruse duke përmendur pikërisht këtë parim dhe duke treguar disa dallime të ndrojtura (por thelbësore) pikëpamjesh midis Uashingtonit dhe Brukselit. Njëra pale per të provuar  ta diskutojë, tjetra për te mohuar  çdo debat mbi këtë pikë.

Për të kuptuar nyjën e formës, por edhe mbi të gjitha të thelbit, në lidhje me këtë parim, është e nevojshme t’i kthehemi një dokumenti ndërkombëtar: Aktit Final të Helsinkit.

Jemi në vitin 1975 dhe 35 vende, duke përfshirë fuqitë e bllokut perëndimor dhe Bashkimin Sovjetik, vendosin të hedhin në letër një tekst që do t’i jepte fund Konferencës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë. Teksti, i cili atëherë ishte baza për zhvillimin e Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) konsiderohet në atë kohë – dhe vazhdon të jetë sipas shumë analistëve – një nga aktet thelbësore për të qetësuar një Luftë të Ftohtë që kishte patur lëkundje shqetësuese në pjesë të ndryshme të botës. Dhe fakti që edhe sot përmendet si çelës në marrëdhëniet mes Evropës, SHBA-së dhe Rusisë, është një shenjë se si ajo është ende e gjallë sot, pavarësisht kohes dhe ndryshimeve politike që kanë tronditur peizazhin politik ndërkombëtar. Dhe në veçanti ai që dikur ishte Bashkimi Sovjetik.

Ndër elementë te ndryshëm që dallojnë marrëveshjen e Helsinkit është pikërisht parimi i “pandashmërisë së sigurisë”. Një term, madje, tre fjalë, që në pamje të parë mund të duken retorikë boshe, por që në realitet tregojnë një doktrinë të saktë strategjike, edhe pse të vështirë për t’u kuptuar. Në fakt nuk ka një përkufizim specifik të këtij termi. Por nëse koncepti shkëputet nga aktet e OSBE-së, nga deklaratat e protagonistëve kryesorë të sigurisë evropiane (si nga pala ruso-sovjetike ashtu edhe nga pala Atlantike) dhe disa konsiderata të analistëve që kanë studiuar çështjen, mund të përmblidhet në faktin që “pandashmëria e sigurisë” nënkupton që të gjitha vendet e bllokut europian, pavarësisht përkatësisë së tyre në një marrëveshje të caktuar, duhet të kenë garantuar siguri të barabartë. E njëjta Organizatë, në dokumentin e Stambollit të vitit 1999 shkruante se kjo kartë “do të kontribuojë në krijimin e një hapësire të përbashkët dhe të pandashme sigurie, duke promovuar krijimin e një zone të OSBE-së pa vija ndarëse dhe zona me nivele të ndryshme sigurie”. Një parim që bie ndesh me atë të sigurisë kolektive të mbrojtur nga NATO, i cili në vend të kësaj nënkupton se parimet e sigurisë dhe të paprekshmërisë u garantohen vetëm atyre shteteve që vendosin të ndërmarrin angazhime të caktuara ndërkombëtare.

Në praktikë, është dallimi midis atyre që besojnë se zona e OSBE-së ka siguri të përgjithësuar që duhet t’u garantohet të gjitha shteteve, pa përjashtuar që ka një zonë që është më e sigurt ose më e garantuar se të tjerat, dhe midis atyre që mendojnë se ka zona sigurie që nuk mund të përcaktohen në bazë të kufijve dhe aleancave, por që hyjnë në skema të tjera.

Të dy qasjet kanë pro dhe kundër. Ka nga ata që besojnë se vetëm metoda e parë, ajo e sigurisë kolektive e konceptuar nga NATO, mund të përfaqësojë një skemë sigurie të dobishme për garantimin e vendeve më të dobëta, bazuar në besnikërinë absolute dhe një aleancë reciproke. Skema tjetër, nga ana tjetër, nis nga dy supozime: e para është se nuk mund të ketë një aleancë që garanton të gjitha vendet e botës dhe se ata që kanë provuar, për shembull Kombet e Bashkuara, në fakt nuk kanë mundur. për ta arritur këtë qëllim.. Nga ana tjetër, është e qartë se nuk ka asnjë garanci që një parim i padukshëm i sigurisë në shkallë rajonale mund të jetë një pararojë e një zgjidhjeje paqësore. Askush nuk mund të garantojë se tjetri do të sillet duke garantuar sigurinë e tij pa ndikuar atë të të tjerëve. Dhe edhe nga këndvështrimi i mbështetjes së aleatëve, një bllok detyrues perceptohet si një sistem reagimi shumë i ndryshëm nga një platformë e dobët dhe politikisht e pakuptimtë pan-evropiane.

Duke lënë mënjanë metaforën, dhe konkretisht duke hyrë në përplasjen mes Rusisë dhe Perëndimit, nyja mbetet në dy idetë e paqes, siç përshkruhet nga Artem Kvartalnov. Moska e konsideron si prioritet garantimin e sigurisë së vendeve duke përjashtuar ekzistencën e sigurisë kolektive, pra zgjerimin e një aleance të vetme dhe një blloku që mbron veten pavarësisht se kush është jashtë saj. Prandaj, në frontin ukrainas, nëse Perëndimi nuk garanton sigurinë e pandashme të përcaktuar në dokumentet e OSBE-së, ai de facto i konsideron ato marrëveshje si jo detyruese dhe e konsideron veten kujdestarin e vetëm të interesave të të gjithë zonës euroatlantike. Dhe me zgjerimin në lindje, i konsideruar si një kërcënim ekzistencial për Rusinë, Perëndimi do të minonte menjëherë parimin e sigurisë së pandashme të anëtarëve të këtij pakti.

Nga ana tjetër, Brukseli po mbron kauzën e vet duke besuar se për të dhënë garanci sigurie është e nevojshme t’i bashkohemi një projekti politiko-ushtarak. Zona e harmonizuar nga Aleanca Atlantike, e cila nga ana tjetër ekziston në OSBE, po zgjerohet dhe u ofrohet mbështetje atyre që janë pjesë e saj. Një paqësim i bazuar në parime që janë gjithashtu të natyrës politike: siç nënvizohet nga fakti se Joe Biden përsëriti interesin e tij për krijimin e një “blloku të demokracive”. Interesat rajonale do të ishin shumë në mëshirën e një fuqie më të madhe, pra Rusisë, duke u kthyer në sferat e influencës që NATO nuk dëshiron të rindërtohen sepse dëshiron të blindojë zonën euro-atlantike, duke evituar që mund të vihet në krizë nga presionet e Lindjes.